Nootropil 800 mg, 30’luk film tabletler halinde satılan bir ilaçtır. Genellikle bilişsel bozukluklarda tedavi edici etkisi olduğu görülmüştür. Etken madde pirasetam, nörotransmitter-aminobütirik asidin (GABA) bir türevidir, en azından kısmen hücre zarı akışkanlığının restorasyonundan kaynaklanabilecek çeşitli fizyolojik etkilere sahiptir. Nöronal düzeyde, pirasetam yani Nootropil, bir dizi verici sistemde (kolinerjik ve glutamaterjik dahil) nörotransmisyonu modüle eder, nöroprotektif ve antikonvülsan özelliklere sahiptir ve nöroplastisiteyi geliştirir. Vasküler düzeyde, vasküler endotelyuma eritrosit yapışmasını azalttığı, vazospazmı engellediği ve mikrosirkülasyonu kolaylaştırdığı görülmektedir. Bu çeşitli fizyolojik etkiler, çeşitli klinik endikasyonlarda kullanımı ile tutarlıdır. Etkinliği bilişsel bozukluklar ve demans, vertigo, kortikal miyoklonus, disleksi ve orak hücreli anemide belgelenmiştir. Bazen yüksek dozlar gerekli olsa da, pirasetam iyi tolere edilir. Bilişsel bozuklukların tedavisinde kullanılan başka bir ilaç olan donepezil hakkında bilgi edinmek için Donepezil Yan Etkileri ve DONEPTİN ve etki mekanizması için Asetilkolinesteraz İnhibitörleri ve Genel Özellikler adlı yazıları okuyabilirsiniz.
Nootropil yani Piracetam Etken Maddesi Nasıl Etki Eder
Piracetam, orijinal olarak 1971’de UCB Pharma tarafından pazarlanan nörotransmitterã-aminobutirik asidin (GABA) siklik bir türevidir. Sedasyon veya stimülasyona neden olmadan bilişsel işlev üzerinde etkili olan ilk “nootropik” ilaçtı. Pirasetamın yani Nootropil 800 mg ilacının etki mekanizmaları henüz tam olarak aydınlatılamamış olmakla birlikte, nöronal ve vasküler fonksiyonları etkiler. Ayrıca, vasküler etkiler merkezi olduğu kadar çevreseldir, yani pirasetamın klinik faydası nootropik özelliklerinin ötesine geçer. Gerçekten de pirasetam, yaşa bağlı bilişsel bozukluklara ek olarak vertigo, disleksi, kortikal miyoklonus ve orak selanemide kullanım için endikedir.
Nootropil 800 mg yani Pirasetam, GABA’nın bir türevi olmasına rağmen, etki mekanizması, bu nörotransmitterin özellikleriyle ilgisiz görünmektedir. Pirasetamın kesin etki şekli bir tartışma konusu olmakla birlikte, altta yatan etkisinin hücre zarı akışkanlığını geri kazandırmak olduğuna dair artan kanıtlar vardır. Membran akışkanlığının yeniden sağlanması ne hücreye ne de organa özgüdür ve bu nedenle pirasetamın çeşitli fizyolojik etkilerini açıklayabilir.
Hücre Zarı Nedir?
Hücre zarları, aralarına protein molekülleri serpiştirilmiş iki lipid molekül tabakasından oluşur. Bu membranlar, membranı oluşturan moleküllerin bu genel düzenlemeyi sürdürürken içinde yayılabileceği akışkan yapılardır. Membran akışkanlığının, membran taşınması, enzim aktivitesi, kimyasal salgılama ve reseptör bağlanması ve uyarılması dahil olmak üzere bir dizi aktivite için önemli olduğuna inanılmaktadır.
Pirasetam Nasıl Etki Eder
Pirasetamın hücre zarları ile etkileşimi ilk olarak pirasetamın sentetik bir fosfatilkolin tek tabakada alkole bağlı değişiklikleri kısmen önlediği bir çalışmada rapor edilmiştir (Kaynak). Bu gözlem daha sonra, polar başlı fosfolipid grubunu çevreleyen pirasetam yani ilaç halinde pazarlanır adıyla Nootropil 800 mg, moleküllerini gösteren yapay zarları içeren bir manyetik rezonans spektroskopi çalışmasıyla desteklendi. Ortaya çıkan mobil ilaç-lipit komplekslerinin, membran fonksiyonunu ve akışkanlığı etkileyebilecek lipitlerin yeniden düzenlenmesini indüklediği düşünülmektedir.
Pirasetamın membranlarla etkileşimi, amiloid peptit agregatlarının nöronal membranlar üzerindeki toksik etkisini araştıran yakın tarihli bir başka in vitro çalışmada da rapor edilmiştir(iligi makale). Amiloid peptidin hücre zarları içinde lipid düzensizliğine neden olduğu gösterildi ve pirasetam ile inkübasyon, amiloid peptidin kararsızlaştırıcı etkilerini önemli ölçüde azalttı. Yazarlar, bu etkinin, hücre zarları içindeki pirasetam ve fosfolipid baş grupları arasındaki etkileşimden kaynaklanabileceğini öne sürmüşlerdir. Örneğin, bu etkileşim, zarın pozitif bir eğriliğini indükleyecek olan baş grup tarafından işgal edilen alanı artırabilir. Bu nedenle, pirasetam, füzojenik peptitlerin neden olduğu negatif eğriliği etkisiz hale getirebilir ve bu nedenle, membran füzyonu olasılığını azaltabilir.
Çalışmalar ayrıca pirasetamın yani Nootropil ‘in, özellikle yaşlanma sırasında sıklıkla görüldüğü gibi normal akışkanlık bozulduğunda membran akışkanlığını etkilediğini göstermiştir. Birkaç in vitro çalışma, membrana bağlı DPH’nin (1,6-difenil-1,3,5-heksatrien) anizotropisini kullanarak Nootropil tedavisi sırasında akışkanlığı değerlendirmiştir. Nootropil ile inkübasyon, akışkanlığı azalmış yaşlı farelerin beyin zarlarında akışkanlığı yeniden depoladı, ancak normal akışkanlığa sahip genç farelerin beyin zarları üzerinde hiçbir etkisi olmadı. Benzer şekilde, in vitro anizotropi tekniklerinin kullanıldığı diğer çalışmalarda, pirasetam ile inkübasyonun ardından yaşlı sıçan ve yaşlı insan beyninin zarlarında akışkanlık restore edilmiştir. Alzheimer hastalığı olan hastalardan alınan hipokampal membranlarda da benzer etkiler gözlenmiştir. Ayrıca, pirasetam (günde 300 mg/kg) ile yaşlı sıçanların 8 haftalık tedavisinin, frontal korteks, hipokampus ve striatumdaki membran akışkanlığını önemli ölçüde iyileştirdiği gösterilmiştir. Akışkanlığın bu iyileşmesi, önemli ölçüde geliştirilmiş kaçınmalı öğrenme ile çakıştı. Pirasetam alan genç sıçanlarda pirasetamın öğrenme veya membran akışkanlığı üzerinde hiçbir etkisi bulunmadı.
Ancak Nootropil zar akışkanlığı üzerindeki etkisi beyin zarları ile sınırlı değildir. Müller ve meslektaşları (ilgili makale) tarafından bildirilen bir çalışmada, pirasetam (1.0 mmol/L) ile inkübasyon, genç insanlardan değil de yaşlılardan alınan numunelerde trombosit membranlarının akışkanlığını (DPH anizotropi teknikleri kullanılarak ölçüldüğü gibi) önemli ölçüde iyileştirmiştir. Pirasetamın membran akışkanlığı üzerindeki diğer etkileri, alternatif flüoresans probları kullanılarak ortaya çıkarılabilir; DPH anizotropisi, yalnızca DPH’ye duyarlı olan hidrokarbon çekirdek akışkanlığındaki değişiklikleri ortaya çıkaracaktır(ilgili makale).
Kesin veriler henüz mevcut olmasa da, zar akışkanlığındaki değişikliklerin, en azından kısmen bu fizyolojik gözlemlerin çoğunu açıklayabilmesi mümkündür. Örneğin, zar akışkanlığının zar taşınması, kimyasal salgılama ve reseptör bağlama ve uyarma dahil olmak üzere çeşitli zar aktivitelerini etkilediği bilinmektedir.
Nootropil Nöronal Etkiler
Nootropil, herhangi bir nörotransmitter türüyle sınırlı olmayan, nörotransmisyon üzerinde önemli etkilere sahiptir. Kolinerjik (54,67,80,89), sero-ninerjik (84), noradrenerjik (61) ve glutamaterjik (9) sistemleri etkilediği gösterilmiştir. Bu sistemlerin pirasetam tarafından modülasyonu, doğrudan reseptör agonizmi veya antagonizminden kaynaklanmaz (pirace-tam’in bu reseptörler için afinitesi yoktur; Ki >10µM) (28). Yapılan pek çok çalışma gösteriyor ki Nootropil, bunun yerine, postsinaptik reseptörlerin sayısını arttırıyor ve/veya bu reseptörlerin işlevini eski haline getiriyor gibi görünüyor.
Pirasetamın kolinerjik ve glutamaterjik sistemler üzerindeki etkisinin, bu sistemlerdeki işlev bozukluğunun bilişsel gerileme ile ilişkili olabileceğine dair artan kanıtlar göz önüne alındığında, bilişsel bozukluklardaki klinik yararı ile özellikle ilgili olması muhtemeldir. Piracetam, sıçandaki hipokampal asetilkolin düzeylerini değiştirir ve yaşlı ama genç olmayan farelerin frontal korteksindeki muskarinik kolinerjik reseptör popülasyonunu %40’a kadar artırdı (ilgili makale). Ayrıca, karbakolün neden olduğu inositol-monofosfat birikimi (yaşla birlikte azalan muskarinik kolinerjik reseptör fonksiyonu ölçümü) Nootropil tedavisini takiben yükselmiş ve bu da pirasetamın yaşlanma ile ilişkili fonksiyonel eksiklikleri normalleştirebileceğini düşündürmüştür. Glutamaterjik sistemde, pirasetam ile 14 günlük tedavinin, yaşlanan farelerin ön beynindeki N-metil-D-aspartat (NMDA) reseptör yoğunluğunu yaklaşık %20 oranında önemli ölçüde arttırdığı gösterilmiştir.
Nootropil 800 mg Alkolun Verdiği Hasarı İyileştirebilir mi?
Klinik öncesi çalışmalar, pirasetamın çeşitli durumlarda nöroprotektif faydalar sunduğunu göstermiştir. Bu, pirasetam ve membran lipidleri arasındaki etkileşimlerin membran füzyonu riskini azaltabileceği önerisiyle tutarlıdır. Piracetam’ın aşırı barbitürat dozunu takiben hayvan ölümü insidansını azalttığı ve uzun süreli alkol kullanımına bağlı morfolojik değişikliklere karşı koruyucu olduğu gösterilmiştir (ilgili makale). Alkolle tedavi edilen sıçanlarda, Nootropil uygulaması, nöron membran hasarının belirteci olan lipofuscin’de bir azalma ile ilişkilidir; lipofuscin granüllerinin incerebellar Purkinje hücrelerinin hacimsel yoğunluğu pirasetamlı ve pirasetamsız sırasıyla %1.5 ve %2.7 idi (p< 0.01). Sıçanlarda kortikal lezyonlardan 1 saat sonra başlatılan ve 3 hafta boyunca günde iki kez devam edilen pirasetam uygulaması, toplaseboya göre iskemik hasarın boyutunu da azaltmıştır (ilgili makale). Tedavi periyodunun sonunda, Nootropil alan hayvanlar, ölçülen alanda kortikal dokuda %20-21’lik bir azalma gösterirken, plasebo alanlardaki azalma %26-30’dur (tedavi arasındaki fark, p< 0.03). Bu umut verici preklinik bulgulara rağmen, klinik çalışmalar akut inme sonrası bireylerde pirasetamın belirgin faydalarını göstermede başarısız olmuştur. Bunun nedeni, heterojen inme popülasyonunun incelenmesindeki zorluklar olabilir.
Bu yazının oluşturulmasında yararlanılan ana kaynak: Winblad, B. (2005). Piracetam: a review of pharmacological properties and clinical uses. CNS drug reviews, 11(2), 169-182. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1527-3458.2005.tb00268.x
